Nauka naszego języka w polskiej szkole na Ukrainie.
Przedstawiam Szanownym Czytelnikom lekcję nauki języka polskiego w szkole w Husiatynie (Podole). Załączam list Pani Nauczycielki Natalii Newińskiej oraz scenariusz jej lekcji oparty w dużej mierze na publikowanych pamiętnikach mojej rodziny związanej z tamtymi terenami od połowy XIX wieku.
Szanowna Pani,
z wielkim zainteresowaniem i przyjemnością przeczytałam pamiętniki. Moja rodzina też mieszkała w Sidorowie. Pracuję jako nauczycielka języka polskiego w Husiatynie. Pamiętniki Pani zainspirowały mnie do napisania scenariusza lekcji oraz projektu edukacyjnego dla udziału w Ogólnoukraińskim Konkursie „Twórczy nauczyciel języka polskiego” pod hasłem „Uczenie jest nieskończoną podróżą”. W tym konkursie zajęłam II miejsce. Bardzo chcę przysłać Pani ten scenariusz.
Z wyrazami szacunku Natalia Newińska
Temat: Wybitni Polacy związani z Sidorowem
Cele: zapoznać uczniów z wybitnymi Polakami związanymi z wioską Sidorów, kształtować dumę narodową, postawy patriotyczne, pogłębiać wiedzę o swoim regionie.
Metody: wirtualna podróż, wykład, pogadanka, metoda oglądowa, wspomnienia oczewidców, gry edukacyjne.
Środki:tablica multymedialna, materiały edukacyjne.
Przebieg lekcji
Wprowadzenie do tematu
— Dzisiaj na lekcji powędrujemy do Sidorowa. Czy wiecie, gdzie znajduje się ta wioska? (około 12 km od Husiatyna)
— Kto z was już był w Sidorowie?
— A czy znacie wybitnych ludzi związanych z Sidorowem? Jeżeli nie, to proszę zająć miejsca w autobusie i wyruszamy do Sidorowa.
Faza realizacyjna
Opowiadanie nauczyciela przy pomocy prezentacji (slajd 5).
Sidorów(ukr. Сидорів) – wieś w rejonie husiatyńskim obwodu tarnopolskiego nad rzeką Zbrucz na Podolu.
Piękną ozdobą Sidorowa jest zamek, wybudowany w kształcie statku.
(slajd 6)
— A czy wiecie, kto zbudował ten piękny zamek?
— Proszę rozwiązać rebus i dowiedzeć się, kto zbudował zamek w Sidorowie.
(Marcin Kalinowski)
Opowiadanie nauczyciela przy pomocy prezentacji (slajd 7).
Marcin Kalinowski herbu Kalinowa, hetman polny koronny i wojewoda czernihowski.
W 1640 roku rozpoczął budowę sidorowskiej twierdzy.
W 1648 roku w wyniku klęski pod Korsuniem na dwa lata trafił do niewoli tatarskiej, a po uwolnieniu dowodził lewym skrzydłem wojsk polskich w bitwie pod Beresteczkiem.
Zasłynął jako nieudolny wódz nie cieszący się autorytetem wśród podwładnych.
Wraz z synem poległ w bitwie pod Batohem w 1652 roku.
— Proszę zwrócić uwagę na herb Kalinowa? Z czego on się składa?(Strzała srebrna na końcu rozdwojona, na każdym z końców strzały gwiazda złota.)
— Czy lubicie układać puzzle? Dostaniecie koperty z puzzlami. Ułóżcie z nich herb Kalinowa.
Opowiadanie nauczyciela przy pomocy prezentacji (slajd 8)
Zamek ten był wielokrotnie zdobywany przez Turków, Tatarów, Kozaków i jeszcze do końca XVIII w. był zamieszkały.
Dopiero w 1718 roku zamek odbudował starosta i kasztelan – Marcin Kalinowski, przedstawiciel bocznej linii rodu Kalinowskich. W trakcie XVIII wieku właściciele zamku zmieniali się parokrotnie. Opuszczona pod koniec XVIII wieku twierdza zaczęła popadać w ruinę.
Zamek zbudowany z łamanego kamienia, w formie wydłużonego prostokąta, z kilkoma basztami.
Jedna z tych baszt była trójkątną na trzy piętra, a obok znajdowały się dwie półokrągłe potężne baszty.
Sowiety we wrześniu 1939 roku założyły pod stare mury sporo materiałów wybuchowych, aby zniszczyć „gniazdo feudalizmu”. Wybuch był potężny, lecz zamek został nienaruszony… Po wojnie przewodniczący rady wsi rozkazał rozebrać część murów na materiały budowlane. Mimo to zamek nadal może zadziwić turystów, ponieważ ma aż 178 metrów długości!
Opowiadanie nauczyciela przy pomocy prezentacji (slajd 9).
— Popatrzcie uważnie: na co wskazuje strzałka?(Na kościół).
Na sąsiednim wzgórzu wznosi się kościół dominikanów, ufundowany przez Kalinowskich w XVIII w.
Kościół jest oparty na planie strzały i dwóch gwiazd, które tworzą kształt rodzinnego herbu Kalinowa.
Opowiadanie nauczyciela przy pomocy prezentacji (slajd 10).
Od końca XVIII wieku do wybuchu II wojny światowej Sidorowem władał wywodzący się z Kurlandii ród Paygertów (przed 1870 rokiem obowiązywała pisownia Pajgert).
Około 1840 roku Pajgertowie zbudowali w Sidorowie klasycystyczny dworek otoczony parkiem i ozdobiony fontannami.
Była tam bogato wyposażona biblioteka. Dwór i park zniszczono po 1945 roku.
Mauzoleum rodu Paygertów znajduje się na pobliskim cmentarzu katolickim.
Syn Ignacego Pajgerta Józef Pajgert był poetą i malarzem.
Wnuk Ignacego Pajgerta Adam Pajgert był poetą, bardziej znany jako tłumacz (m.in. Byrona i Szekspira). Jeden ze swoich wierszy on napisał o Sidorowie.
Czytanie wiersza nauczycielem (slajdy 11-14):
„O mojej wiosce” – Adam Pajgert
O ty moja wiosko rozłożona dołem,
Z sinym dymu wiankiem nad słomianym czołem,
Chaty twe wzdłuż rzeczki do ziemi przylgnęły,
Płoty w swe ramiona twe sady ujęły,
A jak ule w lecie wyroją się pszczołą,
Pracowitym ludem tak roi się sioło.
A nad siołem wyżej zieleni się wzgórze,
A mruczący potok myje mu podnóże,
Na wzgórzu szeroko zamek się rozpiera,
Baszt swych strzelnicami na chaty spoziera,
Z herbami nad bramą, swym kamiennym stropem,
Góruje nad siołem jak pan nad chłopem.
A za zamkiem wzgórza drugiego wierzchołek,
Wzwyż nad zamek rośnie, a na nim kościółek,
Wieżyczkami dwoma ku niebu wystrzela,
Nad wieżami błyszczy krzyżem Zbawiciela,
I pogląda z góry ta pańska świątnica,
I na chaty kmiece, i na gród dziedzica.
To porządek dawny. Kto się tu budował,
Może sam bez wiedzy taki ład zachował:
Zamek pośród sioła czujnie patrzał z góry,
Bo dla chat puklerzem stały one mury,
Jak szlachcic dla ludu tarczą był od wroga,
Nad nim błogosławiąc stoi kościół Boga.
Dzisiaj inne czasy! Posępnie ku wiosce
Patrzą baszty stare, niby w cichej trosce,
Zdaleka od sioła, w zacieniu dąbrowy,
Na równie za siołem mieszka dziedzic nowy:
Na fali, na cichej odbity przeźroczu,
Dom jego samotny stoi na uboczu.
Stąd wychodzę nieraz o wieczornej zorzy,
Kędy chaty kmiece, kędy kościół Boży,
I patrzę na stare wśród sioła zamczysko,
Moich poprzedników puste dziś siedlisko,
I na dom, co w inną powędrował stronę,
Gdy kościół i chaty stoją niewzruszone.
A kościelny dzwonek głosi Anioł pański,
Nocne leci ptactwo na gród kasztelański,
I w szczelinie baszty smutnie puszczyk krzyczy,
A do chat swych z pola wraca lud rolniczy;
Ja w milczeniu czuwam przy zachodzie słońca,
O tem co ma koniec, o tem co bez końca!
1856
Czytanie wiersza uczniami.
— Czy spodobał się wam ten wiersz?
— Jak myślicie, czy Adam Pajgert lubił swoją wioskę?
— Jak on mówi o Sidorowie?
(O ty moja wiosko rozłożona dołem
Płoty w swe ramiona twe sady ujęły,
Pracowitym ludem tak roi się sioło
Wzwyż nad zamek rośnie, a na nim kościółek,
Wieżyczkami dwoma ku niebu wystrzela)
— Z czego możemy dowiedzeć się, że Adam Pajgert mówi o Sidorowie?
(A nad siołem wyżej zieleni się wzgórze,
A mruczący potok myje mu podnóże,
Na wzgórzu szeroko zamek się rozpiera,
Baszt swych strzelnicami na chaty spoziera,
Z herbami nad bramą, swym kamiennym stropem,
Góruje nad siołem jak pan nad chłopem.
A za zamkiem wzgórza drugiego wierzchołek,
Wzwyż nad zamek rośnie, a na nim kościółek,
Wieżyczkami dwomaku niebu wystrzela,
Nad wieżami błyszczy krzyżem Zbawiciela)
(slajdy 15, 16) Tragiczny wrzesień 1939 r.
— Czy pamiętacie, kiedy zaczęła się II wojna światowa? (II wojna światowa zaczęła się 1 września 1945 roku atakiem Niemców na Westerplatte)
— A co się stało 17 września 1945 roku? (17 września 1939 roku, Armia Czerwona bez wypowiedzenia wojny zaatakowała Polskę. Zgodnie z radziecko-niemieckim porozumieniem zawartym w tajnym protokole paktu Ribbentrop-Mołotow, Armia Czerwona przekroczyła granice Polski. Związek Radziecki złamał pakt o nieagresji, który miał obowiązywać do końca 1945 roku)
— W ten czas Sidorów znajdował się na granicy ze Związkiem Radzieckim (granica przebiegała na rzece Zbrucz). Dlatego mieszkańcy Sidorowa byli zaskoczeni.
(slajd 17)
— Do Sidorowa przyjechali wozem chłopskim Tadeusz i Jadwiga Korniłowiczowie z Warszawy.
Po wybuchu II wojny światowej podczas kampanii wrześniowej Tadeusz Korniłowicz w stopniu pułkownika został powołany do służby i został ewakuowany na Podole.
(slajd 18)
— Proszę rozwinąć motek (zaczynając od środka), żeby dowiedzieć się, kto był ojcem Jadwigi.
(Henryk Sienkiewicz)
(slajd 19)
— Czy wiecie, kim był Henryk Sienkiewicz? (Polskim nowelistą, powieściopisarzem i publicystą; laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za całokształt twórczości, jednym z najpopularniejszych polskich pisarzy przełomu XIX i XX w.)
(slajd 20)
— O tragicznych wydarzeniach września 1939 roku wspomina Małgorzata Baraniecka (z domu Paygert, w ten czas miała 17 lat).
Czytanie nauczyciela wspomnień Małgorzaty Baranieckiej:
„Rano, 16 września, Korniłowicz pożegnał się zabierając „podwodą” do Probużny.
Twierdził, że niebawem wróci. Zasalutował przed żoną i pojechał, ale nie zobaczyli się już nigdy. Zginął w Katyniu.
W niedzielę, 17 września budzi nas huk motorów. Myślimy, że to już Niemcy. Każą nam otwierać nasze podręczne walizeczki. Pani Korniłowiczowa mówi: „oby mi tego nie zabrali”. W jej kuferku było gęsie pióro ze złota, wysadzane brylantami, dar Narodu za „Qvo vadis” dla Henryka Sienkiewicza.
Mnie wtedy zabrali aparat fotograficzny oraz krzyżyk bursztynowy, z którego naśmiewali się.
Potem wrzeszcząc kazali iść z sobą Tatusiowi i Wujowi. Adam widząc na co się zanosi, pobiegł do domu po płaszcz. „Stij, bo strilaju”, na szczęście nie strzelili. Ale dzięki temu rozsądkowi 16 letniego wtedy Adama, biedny Tatuś miał w więzieniu cieplejszy przyodziewek. Odjechali jakimś wozem, czy jednym z naszych powozów do Husiatyna. Widzę jeszcze jak Tatuś elegancko siada po lewej stronie wuja….Nie wiedzieliśmy wtedy nic o ich losie przez kolejne, dwa długie miesiące.
Dom już był splądrowany. Ukradli Adama wiatrówkę, wszystkie budziki. Służba uciekła, jesteśmy głodni, Mamusia w rozpaczy, ja nic nie umiem zrobić.
Dręczyła nas ogromna niepewność. Nie mieliśmy pojęcia co się wydarzyło. Radio milczy na ten temat. Wieści przychodzą dopiero wieczorem: wojsko rosyjskie wkroczyło do Polski na całej szerokości jej granicy.
Na drogach były tłumy uciekające przed Niemcami, inni widzieli watahy rosyjskiego wojska ciągnące na zachód. Apokaliptyczna dezorientacja. Co robić? My zamartwiamy się o Tatusia.
Pierwsza noc była wyjątkowo ciężka. Śpimy wszyscy w pokoju dziecinnym (mamy przecież gości). Stykam się z głową Mamusi, obie nie śpimy, modlimy się.
Obawialiśmy się napadu chłopstwa, a było to całkiem realne.
Ranno dojarki krowy wydoiły, dzień zapowiadał się normalnie. Ale słyszeliśmy non stop huk motorów armii wroga, która szła na zachód.
W październiku spadł obfity śnieg. Gdy w nocy łamały się gałęzie winorośli, baliśmy się, że to napastnicy.”
Wkrótce rodzina Paygertów wyjechała do Lwowa, potem do Dynowa, a póżniej do Warszawy.
(slajdy 21)
— Pomóżcie odnaleźć Złote Pióro Henryka Sienkiewicza, jeżeli wiadomo, że ono znajduje się:
nie w największej skrzyni;
nie w najmniejszej skrzyni;
w skrzyni bez zamka;
nie w zielonej skrzyni.
(W fioletowej skrzyni)
(slajdy 22, 23)
— Potomkowie rodziny Paygertów (Andrzej i Marychna Witkowscy) obecnie mieszkają w Warszawie.
Oni 13 grudnia 2014 r. w 33 rocznicę wprowadzenia stanu wojennego otrzymali z rąk Bronisława Komorowskiego Złote Krzyże Zasługi za pracę w opozycji antykomunistycznej (odznaczenie za działalność opozycyjną w 33 rocznicę wprowadzenia stanu wojennego i 25 rocznice odzyskania wolności).
Krzyż Zasługi jest nagrodą dla osób, które położyły zasługi dla Państwa lub obywateli spełniając czyny przynoszące znaczną korzyść Państwu lub obywatelom.
(slajd 24)
— O działalności opozycyjnej wspomina Marychna Witkowska.
Wspomnienia Marychny Witkowskiej:
„W październiku 1978 r. zaczęliśmydrukowanie w naszym domu kolejnych numerów pisma ”Głos” oraz innych publikacji z tego wydawnictwa. Również drukowaliśmy dodatek nadzwyczajny po wyborze Jana Pawła II. Niestety nie pozostał nam żaden egzemplarz.
Przy zszywaniu i pakowaniu pomagała nam dzielna Mama mego męża, Maria Witkowska, wówczas 72 letnia pani, oraz dzieci: 10 letnia Kasia i 8 letni Tytusek.
Niektóre nakłady ”Głosu” były bardzo wysokie i dochodziły do 2260 egzemplarzy. Największą trudnością było przewiezienie takiej masy paczek do Warszawy…. Ale jakoś udawało się bez wpadki.
Powielacz (pseudo ”bydlak”) często psuł się i wtedy przyjeżdżał pan, zupełnie zakonspirowany. Nazywaliśmy go „Weterynarz” i pracował nad jego uruchomieniem nawet i całą noc. Do dziś nie znamy jego nazwiska.
W początku stanu wojennego, pomagaliśmy w organizowaniu lokali dla ukrywających się dwóch działaczy Solidarności z Zakładów w Kraśniku (jeden z nich miał na imię Wiesiek).
Nasz dom „wpadł” już w stanie wojennym w 1982 r. Zatrzymano nieostrożnego przewoźnika papieru który miał być u nas chwilowo składowany i niestety rozszyfrowano nasz adres. Rewizja znalazła tylko pojedyncze numery zakazanej bibuły, tekst modlitwy wiernych przygotowywanej na Mszę św. za Solidarność. Wystarczyło to na zatrzymanie mego męża, Andrzeja, na parę dni a potem nękające go wzywania do 1986 r. na różne „okoliczności”. Raz grożono mu nawet „poderżnięciem gardła” jeżeli będzie miał pamięć tak słabą jak dotąd. Ale potem wszystko ucichło…”
Podsumowanie
— Niestety nasza wycieczka kończy się i musimy wracać do Husiatyna.
— Czy spodobała się wam wycieczka?
— Żeby sprawdzić, czego dzisiaj nauczyliście się, proszę uzupełnić luki.
1. Zamek w Sidorowie zbudował ………………… ………………………… . (Marcin Kalinowski)
2. Kościół jest oparty na planie ……………….. i dwóch …………………, które tworzą kształt rodzinnego herbu Kalinowa. (strzały, gwiazd)
3. Od końca XVIII wieku do wybuchu II wojny światowej Sidorowem władał ród ……………………….. . (Pajgertów)
4. Adam Pajgert był …………….. i tłumaczem. (poetą)
5. Jednym z wierszów Adama Pajgerta jest wiersz „O mojej ……………..”. (wiosce)
6. Andrzej i Marychna Witkowscy13 grudnia 2014 r. w 33 rocznicę wprowadzenia stanu wojennego otrzymali z rąk Bronisława Komorowskiego ……………….. ……………… …………………… za pracę w opozycji antykomunistycznej. (Złote Krzyży Zaslugi)
— Dobiegła końca nasza wycieczka, ale podróż do Krainy wiedzy będzie trwać do końca życia. Życzę Wam sukcesów podczas całej podróży, zdobywania kolejnych umiejętności, rozwijania własnych talentów. Niech zawsze towarzyszą Wam radość i entuzjazm.
Zadanie domowe
Namalować rysunek, który przedstawia krajobraz Sidorowa lub nauczyć się wiersza Adama Pajgerta „O mojej wiosce” na pamięć.
Bibliografia
1. https://marychna.witkowscy.net/index.php?option=com_content&view=article&id=73&Itemid=435
2. https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_w_Sidorowie
3. http://www.kresy.pl/kresopedia,architektura,zamki?zobacz/zamek-w-sidorowie
Materiały dla uczniów
Puzzle
